Μπολσεβίκοι και Αναρχικοί

του Τ.Ρ.Π. *

Τον Αύγουστο του 1919 ο Λένιν έγραφε στην αγγλίδα επαναστάτρια Σίλβια Πάνκχερτ «Πάρα πολλοί εργάτες αναρχικοί γίνονται τώρα οι πιο ειλικρινείς οπαδοί της σοβιετικής εξουσίας, και μια και είναι έτσι αποδεικνύεται ότι αυτοί είναι οι καλύτεροι μας σύντροφοι και φίλοι οι καλύτεροι επαναστάτες που ήταν εχθροί του μαρξισμού μόνο από παρανόηση ή σωστότερα όχι από παρανόηση αλλά γιατί ο επίσημος σοσιαλισμός που κυριαρχούσε στην εποχή της ΙΙ Διεθνούς (1889-1914) πρόδωσε το μαρξισμό έπεσε στον οπορτουνισμό διαστρέβλωσε την επαναστατική διαδικασία του Μαρξ γενικά και τη διδασκαλία του σχετικά με τα διδάγματα της Κομμούνας του Παρισιού του 1871 ειδικότερα έγραψα γι αυτό λεπτομερειακά στο βιβλίο Κράτος και Επανάσταση και γι αυτό δεν στέκομαι περισσότερο στο ζήτημα αυτό».

Ο Λένιν δεν υπέρβαλε η έλξη που άσκουσαν σε ρεύματα αναρχικών και αναρχοσυνδικαλιστών η νικηφόρα εργατική επανάσταση στη Ρωσία και η ΙΙΙ Διεθνούς που είχε ιδρυθεί λίγους μήνες που πριν βρίσκονταν στο απόγειο της. Η περίπτωση του Βοκτόρ Σερζ που είχε έρθει στην Ρωσία τον Γενάρη το 1919 και τον Μάη είχε ενταχθεί στο κόμμα των Μπολσεβίκων είναι η πιο γνωστή αλλά σε καμιά περίπτωση η μοναδική.

Τον Σεπτέμβρη του 1915 έγινε η συνδιάσκεψη του Τσίμερβαλντ. Αριθμητικά ήταν ένα μικρό γεγονός μόλις σαράντα αντιπρόσωποι και παρατηρητές από έντεκα ευρωπαικά κόμματα και ομάδες κάποιες πολύ μικρές. Πολιτικά όμως ο αντίκτυπος ήταν τεράστιος. Η κίνηση (Τσίμερβαλντ) συσπείρωσε διαφορετικά ρεύματα. Η πλειοψηφία των αντιπροσώπων άνηκε σε αυτό που ονομάστηκε δεξιά του Τσιμερβαλντ. Οι θέσειςπου υποστήριζαν δεν πήγαιναν πιο μακριά από εκκλήσεις για μια δίκαιη ειρήνη χωρίς προσαρτήσεις και αποζημιώσεις, οι μπολσεβίκοι παρόλο αυτά συμμετείχαν ενεργά και στην προετοιμασία και στις εργασίες της συνδιάσκεψης και μάλιστα ψήφισαν το τελικό κείμενο γιατί ήταν κάλεσμα «σε δράση». Ταυτόχρονα αυτό που ονομάστηκε Αριστερά του Τσίμερβαλντ γύρω από τον Λένιν κατέθεσε δικό της κείμενο που έβαζε ξεκάθαρα την μετατροπή του ιμπεριαλιστικού πολέμου σε εμφύλιο πόλεμο δηλαδή την εργατική επανάσταση και την οργανωτική ρήξη με τα ρεφορμιστικά κόμματα της ΙΙ Διεθνούς που είχαν προδώσει τις αντιπολεμικές διακηρύξεις τους. Η αριστερά του Τσίμερβαλντ καλούσε για την δημιουργία μιας ΙΙΙ Διεθνούς. Και αυτό το κάλεσμα προκαλούσε συζήτηση και έβρισκε ανταπόκριση.

Δεν ήταν παράξενο λοιπόν ότι το Τσίμερβαλντ λειτουργούσε σαν μαγνήτης για τα ρεύματα του αναρχισμού που έμειναν πιστά στις αντιπολεμικές και διεθνιστικές αρχές τους. Στην ίδια συνδιάσκεψη συμμετείχαν δύο συνδικαλιστές από την Γαλλία ο Άλφονς Μέρχεμ και ο Αλμπέρ Μπέρντερον και οι δύο προέρχονταν από το ρεύμα του αναρχισμού που είχε επιλέξει την παρέμβαση στα συνδικάτα από το τέλος του 19ου αιώνα που κατείχαν ηγετικές θέσεις στην CGT. Τον Αύγουστο του 1915 κυριολεκτικά παραμονές του Τσίμερβαλντ στο συνέδριο της συνομοσπονδίας είχαν καταθέσει ένα σχέδιο απόφασης που δήλωνε ότι αυτός ο πόλεμος δεν είναι δικός μας, πήρε 22 ψήφους έναντι 79 της πατριωτικής πλειοψηφίας. Οι δύο αυτοί συνδικαλιστές άνηκαν στην ομάδα γύρω από το περιοδικό (Εργατική Ζωή) που εξέδιδαν από το 1909 ο Αλφρέντ Ρόσμερ και ο Πιέρ Μονάτ. Ο Μονάτ είχε συμμετάσχει στο διεθνές αναρχικό συνέδριο του 1907 στο Άμστερνταμ και εκεί είχε διαφωνήσει με τον Ενρίκο Μαλατέστα, τον παλαίμαχο Ιταλό αναρχικό για το ζήτημα της σχέσης των αναρχικών με τον επαναστατικό συνδικαλισμό. Ο Λέων Τρότσκι που τότε ζούσε στο Παρίσι συνδέθηκε με στενούς προσωπικούς και πολιτικούς δεσμούς με την ομάδα LA OYNTI TE και ιδιαίτερα με τον Ροσμέρ. Η μικρή μπροσούρα που έγραψε ο Ροσμέρ για το Τσιμερβαλντ κυκλοφόρησε παράνομα σε χιλιάδες αντίτυπα στην Γαλλία και ενώ ο Μέρχεμ τάκτηκε με την δεξιά ο Ροσμέρ, ο Μονάτ και πολλοί άλλοι στράφηκαν στα αριστερά και το 1920 θα πρωτοστατήσουν στην ίδρυση κομμουνιστικού κόμματος στην Γαλλία.

Η επιρροή των επιχειρημάτων της επαναστατικής αριστεράς ήταν εμφανής, ένας από τους πρωτεργάτες της ήταν ο Μαυρίκιος (Μόρις Βαντάμ) που όπως ο Σερζ προερχόντανε από την ατομικιστική πτέρυγα του αναρχισμού που ακολούθησε μια παρόμοια διαδρομή, που υποστήριξε και την ίδρυση ΙΙΙ Διεθνούς. Τον Νοέμβρη του 1917 έγραφε ανοικτά ότι ο Τρότσκι, ο Λένιν, ο Λήμπνεχκτ, ο Άντλερ, ο Ρίλε και πολλοί άλλοι μου ταιριάζουν περισσότερο, ότι νιώθω πιο κοντά στις πράξεις τους παρά τις διαφορές στις απόψεις και ότι θα ήμουνα ευτυχισμένος να συνεργαστώ μαζί τους παρά με την ορδή των άξεστων, ασυνάρτητων μηδενιστών που ισχυρίζονται ότι αντιπροσωπεύουν τον αναρχισμό. Όταν ξέσπασε η Ρώσικη επανάσταση τον Φλεβάρη του 1917 πυροδότησε κύμα ενθουσιασμού σε όλο τον κόσμο, η αναρχική εφημερίδα Libertaire κυκλοφόρησε παράνομα τον Ιούνη έγραφε ότι ήταν η αρχή μιας νέας εποχής, το ερώτημα που έμπαινε ήταν αν αυτό ήταν το πρώτο βήμα της επανάστασης ή το τελευταίο. Για τους αναρχικούς η επανάσταση δεν είχε τελειώσει έπρεπε να γίνει από πολιτική, κοινωνική όμως με ποιο τρόπο θα γινόταν αυτό ; Την απάντηση δεν είχαν οι αναρχικοί την απέκτησαν όμως οι μπολσεβίκοι με τον Λένιν και τις θέσεις του Απρίλη. Όχι κοινοβουλευτική δημοκρατία αλλά δημοκρατία των Σοβιέτ των εργατών και αγροτών σε όλη την χώρα, κατάργηση της αστυνομίας, του στρατού και της υπαλληλίας. Όταν ο Λένιν σε μια συνδιάσκεψη διάβασε αυτές τις θέσεις τον θεώρησαν αναρχικό.

Τον Δεκέμβρη του 1917 η ομοσπονδία αναρχικών ομάδων της Καταλονίας όχι μόνο χαιρέτισε την Οκτωβριανή επανάσταση αλλά και την δικτατορία του προλεταριάτου. Ο Ρόσμερ εξηγεί ότι σημαντικό ρόλο στην έλξη που ασκούσαν οι μπολσεβικοί ήταν το βιβλίο του Λένιν, κράτος και επανάσταση, που όπως ο Μαρξ – Ένγκελς έλεγαν ότι το προλεταριάτο πρέπει να τσακίσει την αστική κρατική μηχανή. Αυτή η συζήτηση έγινε και στη CNT που ο Ε. Κάμπο ένας αναρχικός δημοσιογράφος θύμισε στους σύνεδρους δεν είναι αφηρημένη αφού στην Ρωσία εξελίσσεται η αντεπανάσταση και ο εμφύλιος πόλεμος. Πράγματι η επιδοκιμασία της δικτατορίας του προλεταριάτου συμμένη την επίκληση του κράτους εχθρό του αναρχισμού.

Ακόμα πιο εντυπωσιακές ήταν οι διεργασίες στους κόλπους των αναρχικών της Γαλλίας. Ο Α. Ζιράρντ σε ένα άρθρο του στο περιοδικό (Το Διεθνές Μέλλον) τον Γενάρη του 1920 έθετε το ερώτημα πως μπορεί μια αντικαπιταλιστική επανάσταση να υπερασπίσει τον ευατό της απένατι σε μια αστική αντεπανάσταση. Πως μπορούμε να υπερασπίσουμε την επανάσταση παρά επιστρατεύοντας τον εξαναγασμό ενάντια σε όλους όσους προσπαθούν να εμποδίσουν την επιτυχία της . Με το πρόσχημα ότι υπερασπίζουμε την ελευθερία θα τους επιτρέψουμε να καταστρέψουν την νέα κοινωνία. Το άρθρο είχε τον τίτλο «Ο οργανωμένος κομμουνισμός για την κοινωνική δικτακτορία του προλεταριάτου» που μιλάει από μόνο του. Δεν ήταν μεγάλη η απόσταση από την ανάλυση του Λένιν για το κράτος τύπου Κομμούνας το «μισό κράτος» της μεταβατικής περιόδου.

Η ίδρυση της Κομιντέρν είχε σκοπό να επιταχύνει την δημιουργία αντίστοιχων κομμάτων και μάλιστα σε συνθήκες που το επαναστατικό κύμα έμοιαζε ασυγκράτητο. Ταυτόχρονα άνοιξε και μια έντονη συζήτηση. Η έλξη που ασκούσε το κόμμα των μπολσεβίκων και η νέα διεθνής δεν απαντούσε από μόνη της το ερώτημα τι είδους οργάνωση χρειαζόταν οι επαναστάτες, οι απαντήσεις ποίκιλλαν. Ο Άνχελ Πέστανα αντιπρόσωπος της CNT στο δεύτερο συνέδριο της Κομιντέρ υποστήριξε την άποψη ότι η προδοσία της σοσιαλδημοκρατίας το 1914 ήταν η απόδειξη ότι η ανάμιξη στην πολιτική οδηγεί στους ταξικούς συμβιβασμούς, ο Πέστανα ταύτιζε τα πολιτικά κόμματα με τον κοινοβουλευτισμό και τη συμμετοχή στις εκλογές και τα αστικά κοινοβούλια με το ρεφορμισμό και τις προδοσίες του. Η εναλλακτική λύση είναι τα επαναστατικά συνδικάτα υποστήριζε. Οι μπολσεβίκοι μπήκαν σε αυτή τη συζήτηση για να πείσουν με βάση την εμπειρία και τους κοινούς τόπους και όχι για να καταγγείλουν. Χαρακτηριστική είναι η παρέμβαση του Τρότσκι στην συζήτηση για το κόμμα που ξεκίνησε ασκώντας κριτική όχι για τους αναρχοκομμουνιστές ή στους αναρχι κούς αλλά στον ηγέτη του ΚΚΓ τον Πάουλ Λεβί. Αυτός είχε δηλώσει ότι το συνέδριο δεν είχε κανένα λόγο να μπει σε τέτοια συζήτηση μιας και η ιστορία έχει λήξει, το θέμα εδώ και καιρό για την μεγάλη πλειοψηφία των αμερικάνων και ευρωπαικών εργατών. Το ζήτημα είναι με ποιούς μιλάς και ποιους θέλεις να πείσεις απάντησε ο Τρότσκι. Ο Τρότσκι έκανε αναφορά στις επεξεργασίες του ρεύματος του επαναστατικού συνδικαλισμού στην Γαλλία και συγκεκριμένα του Μονάτ και του Ρόσμερ για την ενεργητική μειοψηφία των επαναστατών αγωνιστών που θα κέρδιζε επιρροή. Ο Τρότσκι δεν έπεισε ούτε τον Πέστανα ούτε τον Ρόσμερ ούτε γενικότερα την CNT που διέκοψε τις σχέσεις της με την Κομιντέρ.

Μέσα από σκληρές και συντροφικές αντιπαραθέσεις από χιλιάδες επαναστάτες, πολλοί κερδήθηκαν στα επαναστατικά κόμματα ενώ οι αναρχικοί στην Ρωσία έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στις διαδηλώσεις και στην επανάσταση. Στην επαναστατική επιτροπή των Σοβιέτ της Πετρούπολης δίπλα στους 48 μπολσεβίκους, 14 αριστερούς εσέρους ήταν και 4 αναρχικοί. Ο πιο γνωστός ήταν ο Μπιλ (Βλαδίμης) Σάτσοφ που είχε γίνει αναρχικός στην Αμερική και είχε επιστρέψει στην Ρωσία. Όταν τον Δεκέμβρη του 1917 η μπολσεβίκικη κυβέρνηση αποφάσισε να διαλύσει τη συντακτική συνέλευση ήταν επικεφαλής ο αναρχικός νάυτης Ζαλαζνιακοφ που έδωσε την διαταγή. Ωστόσο οι αναρχικοί δεν κατόρθωσαν να γίνουν υπολογίσιμο ρεύμα και αυτό οφείλεται στις αντιφάσεις της θεωρίας τους. Το βιβλίο του αναρχικού Βολίν «Η άγνωστη επανάσταση» το αποδεικνύει. Βάζει το ζήτημα των αιτιών της ήττας των αναρχικών ιδεών τη γενική πνευματική κατάσταση των λαικών μαζών και την προκατάληψη περί κράτους.

Ο αναρχικός Βίκτορ Σερζ που έφτασε στις αρχές του 1919 βρήκε ένα αναρχικό κίνημα κατακερματισμένο και αποδυναμωμένο. Ο Σερζ διηγείται τις πρώτες πράξεις καταστολής των μπολσεβίκων ενάντια στην αναρχική φρουρά και εξηγεί την αναγκαιότητα τους. Για ένα κομμάτι αναρχικών η συνέχεια ήταν η αντιπαράθεση και μάλιστα ένοπλη απέναντι στους μπολσεβίκους. Ο Βολίν βρέθηκε στο πλευρό του στρατού του Μάχνου. Ο Μάχνο εκφράζει το πραγματικό ελευθεριακό πνεύμα της Ρώσικης επανάστασης που πολέμισε τον Ντενικιν αλλά η εξέγερση της Κροστάνδης έκφραζε τους ευκατάστατους αγρότες του νότου της Ουκρανίας που μπορούσαν να μισούσαν τους γαιοκτήμονες αλλά δεν είχαν τίποτα το κομμουνιστικό. Στη Ρωσία το 1919-1920 δεν υπήρχαν πολλές επιλογές, είτε με τους λευκούς είτε με τους κόκκινους.

* μέλος της Πρωτοβουλίας για την Επαναστατική Ενωτική Δράση (πρώην μέλος του ΣΕΚ). Το άρθρο είναι εισήγηση σε πυρήνα του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος